Naast gedachten kunnen ook emoties een belangrijke rol spelen in de meditatie. Meditatie biedt de mogelijkheid emoties te verzachten. Doen zich tijdens de meditatie moeilijke emoties voor zoals angst, verdriet of boosheid, richt je aandacht dan op dat deel van je lichaam dat via lichaamssignalen de emotie kenbaar maakt. Kijk of je met je aandacht bij dat deel van je lichaam kunt blijven. Geleidelijk zal dan de emotie oplossen. Daarvoor is dan wel nodig dat je in staat bent je niet door je gedachten en door het verhaal bij de emoties, mee te laten slepen.
Emoties roepen heel graag gedachten over handelingen op in de vorm van vluchten, vechten of verkrijgen op. Meditatie is erop gericht om juist die gedachten los te laten en in een voelende open modus te blijven. Door meditatie leer je jezelf beter kennen. Je weet beter wat er in je omgaat en hoe gebeurtenissen of mensen je raken. Je gaat een rode draad zien in je emotionele bestaan met thema’s uit heden en verleden die je bezighouden en waarin in de loop der tijd een natuurlijke ontwikkeling en ontvouwing ziet plaatsvinden. Je gaat zien dat je leven een pad is met ups en downs, maar dat er kennelijk iets is in jezelf dat dat kan zien en daar los van is. Hoe meer losheid er ontstaat, hoe minder je door ups en downs bepaald wordt.
Doordat je leert te ontspannen in emoties en geraaktheid, kun je meditatie ook zien als een vorm van dagelijkse geestelijke hygiëne zoals je ook onder de douche gaat en tanden poetst. Door dagelijkse meditatie kun je je stressniveau in de gaten houden, bewaken en op een positieve manier beïnvloeden. Doordat je weet hoe gebeurtenissen je beïnvloeden en doordat je er tegelijkertijd meer mee op je gemak bent, kun je beter invloed uitoefenen op je omgeving. Daardoor creëer je als vanzelf een omgeving die op een positievere manier afgestemd is op jou en daarmee een omgeving die jou goed doet. Emoties zijn in beginsel bedoeld om je in beweging te brengen en daar zijn ze ook vaak heel goed in. Denk maar aan boosheid of angst, die leiden tot vechten of vluchten. Bij iedere emotie hoort zo zijn eigen actietendens. Probleem bij emoties is echter dat de bij de emotie horende actie lang niet altijd reëel en effectief is. Daarom hebben emoties een slechte naam, wat dan vaak weer leidt tot een andere niet zo’n goeie manier van met emoties omgaan en dat is ze onderdrukken.
Er is een derde mogelijkheid en dat is emoties gewoon intact laten. Ze niet onderdrukken en niet uitleven. De kunst is niks te doen en aanwezig te blijven bij emoties, niet mee te gaan met hun actietendens om de oorzaak van de emotie te veranderen. Aanwezig zijn bij emoties gaat het best door vooral hun fysieke manifestatie te voelen in je lichaam. Dat maakt de kans groot dat ze transformeren. Boosheid kan transformeren naar kracht, angst naar helderheid en vertrouwen, jaloezie naar liefde enz. Op deze manier transformeren door meditatie emoties in zijnskwaliteiten.
Hieronder zullen we enkele voorbeelden geven van moeilijke emoties die zich vaak voordoen tijdens (langdurige) meditatie en ons zorgen kunnen baren. We hanteren een heel brede definitie van emotie en beschouwen een emotie als ieder gevoel dat je tot een actie wil stimuleren om de oorzaak van de emotie weg te werken. We zullen zien dat juist door in eerste instantie niks te doen de emotie kan transformeren en eventueel kan leiden tot in tweede instantie effectieve vorm van handelen.
Saaiheid en verveling zijn, net als daarmee te vergelijken vormen van slaperigheid of moeheid, in onze definitie een emotie, aangezien zij normaal gesproken ons tot actie brengen om deze gevoelens weg te werken. Het zijn gevoelens die we heel gemakkelijk tegen komen in de meditatie, zeker als we dat wat langer aan een stuk doen. Saaiheid betekent dat er minder vermaak, minder prikkeling is dan gebruikelijk en dat er en soort afkickproces gestart is van die prikkling. De actietendens is vermaak of prikkeling zoeken, dat natuurlijk niet altijd per se fout is. Wanneer het echter af en toe lukt bij de saaiheid te blijven, bijvoorbeeld tijdens de meditatie of bij bijvoorbeeld een minder interessant concert, kan het gebeuren dat we ontdekken dat er een veel fundamenteler vermaak of genieten bestaat dat niet zo afhankelijk is van bepaalde prikkels of van een bepaalde intensiteit van prikkels. Verdragen van verveling en leegte is wonderlijk genoeg de poort naar diepere vormen van genieten en volheid. Het zal duidelijk zijn dat de bij saaiheid en verveling behorende actietendens doorstaan vrij veel geestkracht en focus vraagt. De geest is buitengewoon creatief in het vinden van vermaak.
Wat we ook een emotie noemen is onrust of gejaagdheid, die we ook heel gemakkelijk tegen komen bij meditatie. Onrust en gejaagdheid zou je een noodzakelijk voorstadium voor rust kunnen noemen. Onrust en gejaagdheid horen per definitie bij de actiegerichtheid van emoties en zijn vaak een bedekking van bijvoorbeeld diepere emotionele lagen zoals angst of boosheid. Wil je rust ervaren, dan zul je het moeten zien uit te houden met de onrust en vooral weer in contact dienen te blijven met de fysieke manifestatie daarvan. Rust is bijna standaard de eerste zijnskwaliteit die ontstaat na enige tijd van meditatie en daarmee loslaten. Soms moeten we daarbij eerst door een fase van fikse onrust heen.
Emoties die ook vaak voorkomen in meditatie zijn gevoelens van gemis, frustratie of leegte. Gevoelens van gemis horen bij loslaten en zijn een onmiskenbaar teken daarvan. Natuurlijk zijn dat lastige gevoelens omdat ze de actie om dat gemis op te vullen versterken, ook als dat wat je mist niet meer te krijgen is. Iemand heeft je verlaten, is overleden of het gaat om iets dat je kwijt bent. Van die realiteit trekt ons emotionele systeem zich niet zoveel aan. Het is erop gericht wat je mist te behouden door bijvoorbeeld herinneringen er aan te laten komen. Vooral als het je lukt door gevoelens van gemis, leegte of frustratie niet te laten afschrikken en je in staat bent er met je aandacht bij te blijven en misschien het verlangen erachter te voelen ontstaan er vaak kwaliteiten als ruimte en openheid. Ruimte en openheid zijn net als rust en natuurlijk plezier zijnskwaliteiten en alle emoties transformeren, mits goed behandeld, vroeg of laat naar zijnskwaliteiten. Als het gaat om gemis van een persoon of om eenzaamheid en je kunt daar bijblijven zal er geleidelijk liefde of verbinding ontstaan die dan niet meer zo afhankelijk zijn van bepaalde condities.
Alle gevoelens van moedeloosheid, hopeloosheid, machteloosheid, zinloosheid, waardeloosheid zijn tekens dat we aan het loslaten zijn. Dat wat ons bemoedigde, hoop, macht, zin of betekenis gaf, blijkt niet zo betrouwbaar als we dachten en we hebben ons als afhankelijk ervan gedefinieerd. Dat brengt de moeilijkheid dat deze gevoelens ons verontrusten en aan kunnen zetten tot nog steviger grijpen en vasthouden, omdat we denken niet zonder te kunnen. Als we kunnen loslaten, blijken we veel minder afhankelijk te zijn dan we denken. Dat maakt ons vrij. Als we ons kunnen ontspannen in deze gevoelens, wat hetzelfde is als het loslaten van de actietendens, zal ons dat heel veel vrijheid en fundamentele autonomie geven.
